Hướng dẫn sử dụng hợp lý corticosteroid 2019

So sánh các corticosteroid

Thuốc^c

Liều tương đương

Thời gian tác động³

Hoạt tính mineralocorticoid

Cortisone⁵

25 mg

Ngắn

++

Dexamethasone^d

0,75 mg

Dài

0

Hydrocortisone^d

20 mg

Ngắn

++

Methyprednisolone^d

4 mg

Trung bình

0

Prednisolone

5 mg

Trung bình (từ 12 đến 24 giờ)

+

Prednisone⁵

5 mg

Trung bình (từ 12 đến 24 giờ)

+

a.            Thời gian tác động kháng viêm của prednisone (ước tính)

b.            Cortisol và prednisolone là chất chuyển đồi có hoạt tính tương ứng của cortisol và prednisolone ở gan.

c.            Fludrocortisone có tác động mineralocorticoid thuần túy nên không được cân nhắc đế thay thế cho các corticosteroid nêu trên.

d.            Liều đường uống (PO) = Liều tiêm tĩnh mạch IV

Các chỉ định phổ biến của corticosteroid đường uống^e

Chỉ định

Corticosteroid được ưu tiên

Lý do

Suy tuyến thượng thận

a. Hydrocortisone hoặc cortisone acetat (trong trường hợp suy tuyến thượng thận nguyên phát cần thêm flurocortison đế bồ sung hoạt tính mineralocorticoid)²:³

b. Ở bệnh nhân không mang thai, đặc biệt bệnh nhân có tuân thủ kém thì prednisolone có thế được dùng để thay thế hydrocortisone hoặc cortisone.³

• Hydrocortisone và prednisolone là dạng có hoạt tính, không cần hoạt hóa ở gan.³
• Hydrocortisone dùng nhiều lẳn trong ngày, prenisolone dùng 1-2 lần/ngày.³
• Hydrocortisone có hoạt tính mineralocorticoid nhiều hơn prednisolon, do đó bệnh nhân sử dụng prednisolone có thế cần dùng thêm fludrocortison.³

Bệnh hen suyễn

Prednisone hoặc prednisolone⁴

Thường sử dụng. Hoạt tính mineralocorticoid ít hơn hydrocortisone.

U não

Dexamethasone⁵

Kinh nghiêm sử dụng lâu năm, dễ sử dụng, thuận tiện trên lâm sàng.⁵

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Prednisone⁶

Đươc đề cập trong các hướng dẫn của GOLD⁶

Rối loạn mô liên kết và thắp khớp (ví dụ: lupus_: viêm khớp dạng thắp)

Prenisone^1,18

• Hấp thu tốt, thời gian tác động trung bình, rẻ, dạng bào chế và liều đa dạng…
• Có thể dùng methylprednisolon hoặc prednisolon.¹
• Dùng đơn liều vào buổi sáng, để phù hợp với cortisol sinh lí và giảm thiếu sự ức chế trục dưới đồi-tuyến yên- thượng thận (HPA), tuy nhiên, dùng liều 2 lần/ngày có thế giảm các tác động phụ và cải thiện hiệu quả.¹⁸

Buồn nôn và nôn (xạ trị, hóa trị, sau phẫu thuật, mang thai)

Dexamethasone

Thường được sử dụng trên lâm sàng/nghiên cứu.

e. Nhìn chung, chỉ lựa chọn hydrocortisone khi cản giữ muối và nước (ví dụ như điều tri suy tuyến thượng thận).¹ Các thuốc tác động trung bình (prednisone, prednisolone, methyprednisolone) dùng 1 lấn/ngày có thê làm giảm thiều sự ức chề trục dưới đồi- tuyến yên-tuyến thượng thận (HPA-axis).⁷ Prednisone thường được sử dụng phố biến do giá thành rẻ, nhiều mức liều, thuận thiện trên lâm sàng. Dexamethasone được sử dụng trong các chỉ định nhất định dựa vào kinh nghiệm trên lâm sàng. Prednisolone đường uống dạng lỏng thường sử dụng cho trẻ em.

Trường hợp cân nhắc giảm liều từ từ corticosteroid

Trường hợp cân nhắc không giảm liều từ từ corticosteroid

a. Đợt cấp có liên quan đến bệnh tự miễn, viêm khớp dạng thắp.¹¹

b. Bệnh nhân trong tình trạng suy nhược hoặc bệnh nặng (ví dụ: bệnh miễn dịch, viêm, huyết học nặng).¹²

c. Điều trị đợt cắp ở bệnh nhân sử dụng steroid toàn thân trước khi có cơn bùng phát.¹³

d. Bệnh nhân có hội chứng Cushing (ví dụ: mặt tròn, bướu lạc đà).¹²

• Đợt điều trị kéo dài ít hơn 2-3 tuần (không có lý do để giảm corticosteroid như mô tả ở cột bên trái).^12,14
• Điều trị hen suyễn hoặc đợt cấp COPD từ 1- 2 tuần (bệnh nhân không dùng steroid toàn thân trước khi có cơn bùng phát).
• Bệnh nhân đang điều trị phản ứng dị ứng.¹²
• Ngưng corticosteroid là do biến cố có hại rất nặng của corticosteroid (cân nhắc giữa mức độ nghiêm trọng của biến cố có hại và nguy cơ của việc ngưng dùng thuốc).¹²

f. Sự cần thiết của việc giảm liều từ từ và chế độ giảm liều chưa được nghiên cứu kỹ, liều/thời gian sử dụng đủ để gây ra sự ức chế trục dưới đồi-tuyến yên-tuyến thượng thận-HPA cũng chưa được biết. Có một số các ức chế xảy ra với liều prednison >7,5 mg/ngày trong 3 tuần.¹⁴ Các khuyến cáo chung bao gồm:

• Cân nhắc giảm liều prednisone 10%/tuần hoặc 2,5-5 mg/tuần (người lớn) đến liều 5-7,5 mg, sau đó chuyển sang hydrocortisone 20 mg 1 lẳn/ngày vào buổi sáng và giảm đến liều 2,5 mg trong vài tuần đến vài tháng.
• Tăng liều và giảm liều từ từ nếu bệnh nhân than phiền về các triệu chứng giống cúm hoặc đợt cấp của bệnh.
• Cân nhắc chuyến sang các thuốc tác động ngắn (prednisone, hydrocortisone), chuyển từ chế độ dùng nhiều lần/ngày sang 1 lần duy nhất trong ngày vào buổi sáng, sau đó chuyến sang dùng cách ngày.
• Cân nhắc sử dụng cortisol vào buổi sáng và có thế kiểm tra ACTH để xác định việc hồi phục tuyến thượng thận trước khi ngưng sử dụng.
• Cân nhắc tăng liều hoặc bồ sung hydrocortison khi cần.^1,12,15,17